Aitzinoharra: Testu hau Erri de Luca idazle napolitarraren Il più e il meno (Giangiacomo Feltrinelli Ed. Milan, 2015) liburuko testu baten itzulpena da (liburua gai askori buruzko 37 testu laburrek osatzen dute). Frantsesezko edizio hau hartu dut nik euskaratzeko abiapuntu gisa: Le plus et le moins, Éditions Gallimard, 2016.

-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-o-

Euskal Herriko herri txiki baten zeruan, 1937ko apirilaren 26ko 16:30ean, Condor legioko hegazkin alemanak azaldu ziren. Hiru bat ordu geroago, 19:45 inguruan,  burutua zen historia modernoko lehen terrorismo ekintza: Gernikaren suntsiketa. Astelehena zen, merkatu eguna, kanpaia batek eman zuen alarma erasoaldia baino bost minutu lehenago. Bi mila hildako egon ziren.

Terrorismo esaten diot hiri baten bonbardaketari. Terrorista da populazio zibilaren bizia helburu militartzat hartzen duena.

Napolin, nire haurtzaroan, behin eta berriz entzun nituen Napoli gaineko bonbardaketen kontuak, ehundik gora izan ziren. Ehun aldiz baino gehiagotan, edozein zela ere ordua, kalera behartu zituen napolitarrak alarmaren sirenak. Entzun nituen kontakizun horiek emakume ahotsa zuten. Gizonak frontean edo soroan ziren. Emazteek, haurrek, zaharrek jasaten zituzten zerutik zetozkien sarraski jasak.

Zaharrak itzali egin ziren eta haurrek ahantzi egin zuten. Emakumeak geratu ziren, izuaren halabeharrezko zaindari. Haien ahotsak goi nota bateraino igotzen ziren, auhen batean hondoratzen, oroitzapen ikaragarri baten aurrean baratzen; algara baten itzurbidea aurkitzen zioten ihesaren zurrunbiloan suertatzen zen eszena barregarriren bati. Bat-bateko barrea zen, hustubide bat.

Ate baten gibelean zer entzungo zegoen haur batek, belarriak zabaldu eta bere gorputz osoan sentituko zuen zer hura, ahotsen maiztasunaren modulazioari esker: eraisteen hautsa, eztarria eta begiak erreko baitzizkion; hondakinen azpian geratutako gorpuen kiratsa; suteen kea; itsasontzi eta meategietako alarma tutuaren txistu hotsa, zeina zutitu eta goian eutsiko baitzion aireko alarmaren nota altuari. Halako anuntziazioa izateko eskubidea zuten neska gazteek, gerrako emazte.

Ahotsei barre aringarriren bat itzurtzen zitzaielarik, areagotu egingo zen ate gibelean zen haur haren dardara, irri hark oilo lumatu baten ipurdia eragiten baitzuen.

Emazte haiek eraikinekin batera lehertzeko izua jasan zuten, haiekin batera eraitsiak izatekoa, aireak lehertzean egiten duen mugimenduaren ikara, haren kolpearen indarrak eraisteak eta suak baino ziurrago hiltzen baitu. Begiak gora jasotzeak berekin zekarren hegazkin bonbaketari haien gurutze eiteko silueten izua.

Belgraden nintzen 1999ko bonbardaketen udaberrian, Hungariatik heldu berria kamioneta batean. Betebehar bat zen niretzat airetiko bonbardatze haiek bere pistetatik abiarazten zituen nire herrialdetik desertatzea. Hogeigarren mendea alarmen sirenaren doinuaz amaitzen zen. Aditu nuen bazetorrela gau hartan, eta ezagutu egin nuen, Napoliko emakumeen ahotsean entzuna nuen berbera zen. Haren soinua, hedadura, tonua: berbera zen. Belgradeko alarma sirenaren hotsak, argiak oro itzaliak zeuden apirileko gau hartan, Napoliko emakumeen ahotsak imitatzen zituen, haien amesgaiztoetan goi fidelitatez grabatuak bailiran. Batak besteari kontatzen zioten, zer hura istorio batera errenditzearren. Giza ahotsa da hori egiten dakien bakarra.

Gernikak ez zuen inongo garrantzia militarrik, Belgradek bezalaxe. Gaur egungo gerrak zibilen triskantza du helburu. Picassok erraldoi bihurtu zuen sarraski horietako bat. Napolik, Belgradek eta Gernikaren hiri senideek ez dute inongo pertsona ospetsuren eskaintzarik jaso. Hortaz, haien doluak alarma sirenen leloa errepikatu izan duten emazteen ahotsean dirau.

Capestrano (Abruzzo, Italia), 2023-08-25.